VIJFDE SCENE
Licht aan.
Hanussen staat in een beklaagdenbankje, nonchalant handen in de zakken, recht tegenover een tafel waarachter straks zijn Rechter zal plaatsnemen. Naast het beklaagdenbankje bevindt zich ook een getuigenbankje en een bank voor de openbare aanklager.
Hannah komt op, stelt zich opzij.
HANNAH Enkele jaren later wordt mijn vader voor de rechtbank gedaagd. Men schakelt hem dan al regelmatig in om op helderziende wijze één of andere misdaad op te lossen. Een diefstal in de Oostenrijks-Hongaarse Kredietbank, een roofoverval in Praag... Dat knapt Erik Jan Hanussen wel even voor u op!
De Rechter en de Openbare Aanklager nemen hun plaatsen in. Daarna verschijnt ook Getuige A.
GETUIGE A De heer Hanussen heeft inderdaad mijn gestolen automobiel opgespoord, dat heb ik nooit ontkend. Maar hij heeft daarvoor ook een buitensporige beloning geëist. Vijfduizend kronen! Stel u voor, edelachtbare! Vijfduizend kronen! En dan moet u weten dat hij zijn succes niet te danken heeft aan één of andere hogere telepatische gave, maar gewoon aan zijn scherpzinnigheid! Een goede detective had mijn auto even snel kunnen opsporen! En daarom, edelachtbare, daarom weiger ik een zo hoge beloning te betalen!
RECHTER In de kranten wordt u een kwakzalver en een oplichter genoemd, meneer Hanussen. En doe uw handen uit uw zakken.
Hanussen houdt zijn handen in zijn zakken.
HANUSSEN Onfeilbaar ben ik niet, edelachtbare. Dat heb ik ook nooit beweerd. Sommige journalisten schijnen te geloven dat ik een automaat ben. Een simpele druk op de knop en hop, Erik Jan Hanussen lost het op! Maar zo werkt het nu eenmaal niet...
GETUIGE A Hij ís een kwakzalver! En een oplichter ook!
RECHTER Het is al goed, getuige. U mag uw mond nu wel houden... Mijnheer Hanussen... De journalisten vergelijken u wel eens met die andere wonderdoener, Adolf Hitler... U beiden hebt dezelfde geboortedatum en doet u nu alstublieft die handen uit uw zakken, mijnheer Hanussen!
Hanussen reageert niet.
HANNAH (terzijde, tot het publiek) Dat vind ik nog het akeligste van al. Dat over die andere wonderdoener, bedoel ik.
AANKLA U wentelt zich in een stinkende poel van bedrog, Erik Jan Hanussen! Zal ik u eens aantonen hoe de stemmen der geesten, waarover u het altijd heeft, u een vette bankrekening hebben opgeleverd?
HANUSSEN U moet doen wat u niet laten kunt, mijnheer de openbare aanklager.
AANKLA U bent een charlatan en u laat misbruik maken van uw kunstjes door gewetenloze politieke avonturiers! Inderdaad is het geen toeval, edelachtbare, dat de opkomst van de helderziende goochelaar Erik Jan Hanussen samenvalt met de opkomst van die andere charlatan, Adolf Hitler! Allebei spiegelen zij de mensen een valse werkelijkheid voor!
HANNAH (terzijde, tot het publiek) In 1928 is Hitler nog lang niet de sterke man in Duitsland. Niemand had kunnen voorspellen welke kwaadaardige krachten hij in beweging zou brengen...
HANUSSEN Iedere magiër, maar ook iedere wereldhervormer, is een goochelaar! Als Adolf Hitler geen toneelspeler was, zou hij het nooit zo ver geschopt hebben! Ik geef toe dat ik het publiek vaak met toneelstukjes heb vermaakt! Maar wat is daar verkeerd aan? Acteren hoort nu eenmaal bij een goeie truuk!
Getuige B. neemt de plaats in van getuige A.
GETUIGE B De adviezen en voorspellingen die ik voor veel geld ontvangen heb van de magiër, waren allemaal onjuist!
HANUSSEN Tsja, de stemmen der geesten spreken nu eenmaal niet de taal van een wetenschappelijk rapport, mijn beste. Het beoefenen van de wetenschap en het luisteren naar de stemmen der geesten, zijn twee zaken die niets met elkaar te maken hebben! Dat wist u toch? De professor in de scheikunde zal bijvoorbeeld verklaren dat het menselijk lichaam bestaat uit zout, kalk, eiwit en dergelijke stoffen meer. Welnu, hij heeft volkomen gelijk! Maar de grote dichter William Shakespeare zegt dat wij gemaakt zijn 'van de stof waaruit dromen bestaan'. Moeten wij die grote dichter dan een bedrieger, een oplichter, een charlatan noemen?
HANNAH Erik Jan Hanussen... toneelspeler of magiër? Of nog wat anders?
Getuige A. verlaat het getuigenbankje.
RECHTER Heeft Adolf Hitler u toevertrouwd dat hij in de politiek wil gaan?
HANUSSEN (lacht) Dat zal ik niet ontkennen.
RECHTER Wat hebt u daarop geantwoord?
HANUSSEN Dat hij eerst moest leren spreken. Hij heeft een afschuwelijk accent, moet u weten...
RECHTER Hebt u hem toen voorgesteld spraaklessen te volgen?
HANUSSEN Dat heb ik.
RECHTER Bij u?
HANUSSEN Wie anders kon van hem een redenaar maken, dan de grootste tovenaar van Europa, dan Erik Jan Hanussen? (hij begint nu te spreken en te gebaren in de stijl van Hitler:) Ik heb hem de ronkende zinnen en de theatrale gebaren aangeleerd die ik ook op het podium gebruik. Ik heb hem geleerd hoe een redevoering traag en bedachtzaam van start hoort te gaan, hoe de woorden dan stilaan over de lippen van de redenaar moeten rollen, die nu opgewonden heen en weer begint te springen... en ik heb hem geleerd hoe deze redenaar ten slotte zijn publiek dient te bedelven onder een stortvloed van zinnen!
Fade in: redevoering Hitler met applaus en 'Sieg Heil!'-kreten.
HANUSSEN (strekt theatraal de handen uit) Wanneer u door applaus wordt onderbroken, herr Hitler, moet u theatraal de handen uitstrekken, als om een storm tot bedaren te brengen...
Fade out: redevoering en kreten.
HANUSSEN Nu eens zult u in een alleen voor u zichtbare verte staren, dan weer zult u de gebalde vuisten hoog optrekken of strak de zaal inkijken... (doet het voor) Denk eraan: wàt u zegt, heeft geen belang. De mensen moeten volledig in de ban komen van hoé u het zegt. (als Hitler:) Laat uw stem donderen en beven... Verhinder de mensen na te denken over wàt u zegt, omdat ze zo in beslag genomen worden door de manier wààrop u het zegt. Ze verlangen zowel van een politicus als van een kunstenaar het wonderlijke, herr Hitler. En dat is zowel uw kracht als de mijne. Wij beloven de mensen wonderen!
HANNAH En de wonderen worden nachtmerries.
HANUSSEN (zakt in elkaar) Ik ben geen nazi, geen communist. Ik ben een showman. Ik ben voor het variété, heren! Voor de verscheidenheid!
AANKLA Als showman hebt u het aanbod van een nazi-vereniging aangenomen, die enkele belangrijke optredens voor u heeft georganiseerd.
HANUSSEN Ja.
AANKLA Het contract werd ondertekend door graaf Wolf von Helldorf, de leider van de Berlijnse bruinhemden, de privé-soldaten van Hitler, de SA!
HANUSSEN Jaja.
AANKLA U leende Helldorf bij wijze van dank een grote som geld, waarvoor u van hem een schuldbekentenis kreeg.
HANUSSEN Geldzaken interesseren mij niet, mijnheer de openbare aanklager. Dat hebben ze nooit gedaan. Ik ben een man van visioenen! Ergens in m'n hoofd hoor ik een licht scheurend geluid, moet u weten... Heel zacht, als van een lap zijde. De dingen om me heen zinken dan weg en mijn geest glipt als het ware uit m'n lichaam...
Hij valt slap, zit nu onbeweeglijk.
HANUSSEN Op zo'n moment zie ik de toekomst en lees ik de diepste gedachten van de mensen om me heen, mijnheer de openbare aanklager...
AANKLA Hebt u dan ook de toekomst van graaf von Helldorf gezien, mijnheer Hanussen? Hebt u de diepste gedachten gelezen van de leider van de Berlijnse SA?
Hanussen begint zich over het voorhoofd te wrijven.
HANNAH Wanneer hij uit zo'n trance ontwaakt, wrijft hij zich soms minutenlang krachtig over het voorhoofd. Daarna vertelt hij ons dan wat hij zoal heeft gezien...
HANUSSEN De mensen geloven niet dat ik die kracht wérkelijk bezit... Hoe zouden ze ook? Soms geloof ik het zelf niet eens... Dan denk ik dat het weer een truukje van me is, een truukje dat ik onbewust gebruik...
AANKLA Haha! Dààrom gebruikt u dus al die ingewikkelde truuks! Om het publiek te bedonderen!
HANUSSEN Omdat ik niet écht geloof in mijn eigen capaciteiten als helderziende? Het is mogelijk...
HANNAH (fluistert hem toe) Omdat je denkt méér goochelaar te zijn dan magiër, papa...
HANUSSEN Het is mogelijk...
Licht uit.
ZESDE SCENE
Licht aan. Er weerklinkt een Weense wals.
Op de tonen van de muziek wordt eerst een lichtspel zichtbaar op de wanden en het plafond: fluorescerende sterren, astrologische tekens. Dan verschijnt Hannah, opzij.
HANNAH In de Lietzenburgerstrasse woonden wij in een huis met een plafond waarop fluorescerende sterren en astrologische tekens waren aangebracht. We gaven een feestje toen we dit huis betrokken.
De moeder verschijnt met een dienblad vol hapjes. De grootvorst en de prinses komen al dansend de scène op. Achter hen aan komt Hanussen, met een glas champagne in de hand, geanimeerd babbelend met de zangeres. Van de tegenovergestelde kant zijn de getuigen A. en B. verschenen, glas champagne in de hand, babbelend met elkaar.
HANNAH Er waren Pruisische prinsessen en Russische grootvorsten op aanwezig, evenals bekende acteurs, zangeressen en andere artiesten.
PRINSES (hem voorbij dansend) Herr Hanussen! Hebt u het al gezien?
HANUSSEN Wat gezien, hoogheid?
PRINSES Uw bar!
HANUSSEN (lacht) Uiteraard, hoogheid! Ik heb hem zelf ontworpen!
PRINSES Maar er zitten slangen in! En andere reptielen!
HANUSSEN Ik heb er inderdaad een terrarium in ondergebracht, hoogheid.
VORST (hem voorbij dansend) U bent toch wel een merkwaardig heerschap, herr Hanussen!
HANUSSEN Dank u voor het compliment, heer grootvorst!
De getuigen komen op de voorgrond; ze kijken verbluft om zich heen.
GETUIGE A Ah! Toch wel verbluffend, hé? Net een betoverd kasteel!
GETUIGE B Een toverslot!
De Russische grootvorst en de Pruisische prinses houden op met dansen. De grootvorst richt zich tot Hanussen, die zich verwijdert.
VORST Maar we moeten wel bekennen onder de indruk te zijn van uw euh... toverslot, herr Hanussen. (als hij merkt dat Hanussen al verdwenen is, richt hij zich tot de getuigen) Nietwaar, heren?
HANNAH Net zoals ze onder de indruk zijn van Hitlers succes.
PRINSES (wijst omhoog, in een hoek, en fluistert) Ssst! Daar heb je hem!
GETUIGE A Wie?
PRINSES Hém!
GETUIGE B Is hij er dan ook?
VORST Waar is hij?
PRINSES Men zegt dat hij nauw bevriend is met herr Hanussen!
GETUIGE A Wie?
PRINSES Hij!
ZANGERES Ik zie hem niet.
PRINSES Dààr!
Fade out: muziek.
De prinses wijst omhoog, in een hoek. Allen kijken eerbiedig in die richting, verstommen en verstijven.
HANNAH (kijkt ook) Ik zie vader nog altijd op het balkon verschijnen... in de schaduw van Adolf Hitler... De Führer en zijn profeet... Schouder aan schouder... Erik Jan Hanussen, Adolf Hitler... (sluit krampachtig de ogen)
De moeder rent af. De gasten komen weer tot leven.
ZANGERES Het is een gouden tijd voor helderzienden en waarzeggers.
PRINSES Bent u al eens bij Fatima geweest?
ZANGERES Nee... Vertel op!
PRINSES Een waarzegster die hokt in een kamertje boven een café in de Friedrichstrasse. Dag en nacht beschikbaar voor adviezen op het gebied van de liefde, de zaken en de politiek.
VORST In de winkelwijken van Berlijn pakken de helderzienden het nog commerciëler aan. Ze huren een fatsoenlijk kantoor en houden zich aan de gebruikelijke openingsuren.
ZANGERES (fluistert) Men fluistert dat hij... (kijkt om zich heen) ... microfoons heeft laten installeren...
GETUIGE A Over wie heeft ze het?
GETUIGE B Over Hanussen natuurlijk, stommeling.
PRINSES O God! Néé! Dat kàn niet waar zijn! Dat màg niet waar zijn! (neemt de grootvorst bij de mouw) Welke stommiteiten heb ik hier allemaal al uitgekraamd, hoogheid? Helpt u mij! Kunt u zich nog herinneren welke...
ZANGERES (onderbreekt - mysterieus) In dit huis...
PRINSES (kijkt nerveus om zich heen, neemt de zangeres bij de arm) Waar...? Zeg mij wààr? Wààr?
ZANGERES Geen idee... In ieder geval ook in dit huis... Misschien in die al te dure meubels van hem?
PRINSES (zoekend achter het doek) Achter de donkere gordijnen...?
ZANGERES Hij laat zijn klanten gewoonlijk een tijdje wachten in een sobere wachtkamer. Om de tijd te doden, vertellen ze al eens wat aan de andere klanten. Wanneer ze dan in zijn heiligdom toegelaten worden, weet hij meer over hen dan ze in hun stoutste dromen konden vermoeden.
VORST Dank zij de microfoons?
ZANGERES En dank zij helpers in de wachtkamer, die uiteraard incognito blijven.
GETUIGE A Hij speelt dus blufpoker?
GETUIGE B Ha! Zo is het niet moeilijk!
VORST Hij zal zich nog veel vijanden maken, die Hanussen.
Hannah springt naar voor en roept in de richting waar Hanussen is verdwenen en waar ook 'hem' (Hitler) werd aangewezen.
HANNAH Is het waar, papa, wat je gasten vertelden? Ben jij een charlatan, papa?
Hanussen verschijnt als een duivel uit een doosje. De gasten schrikken.
HANUSSEN Een charlatan, Hannah? Hebben ze gezegd dat ik een charlatan ben? Och ja... waarom niet... (wendt zich tot de gasten) Maar u zult het met mij eens zijn, dames en heren, dat ik in de eerste plaats een goochelaar ben, een toneelspeler, een hypnotiseur! Of niet soms? (als ze niet reageren, met een snelle handbeweging) Een vrijwilliger asjeblief!
PRINSES O nee! Ik niet! Niet ik!
HANUSSEN Waarom niet, mijn waarde prinses? Bent u soms bang voor mij?
PRINSES Ik wil niet dat mij overkomt wat al die jonge actrices is overkomen, in die villa aan de Wannsee, bij graaf Wolf von Helldorf...
ZANGERES Ah, von Helldorf! Jong, knap en losbandig!
GETUIGE A Een aristocraat!
GETUIGE B Leider van de Berlijnse SA!
HANUSSEN (staart de prinses hypnotiserend aan) Wat is er die jonge actrices dan overkomen, in die villa aan de Wannsee, bij mijn goede vriend graaf Wolf von Helldorf, mijn waarde prinses?
PRINSES U trad daar toch op als ceremoniemeester... bij nachtelijke orgieën...?
Hanussen en de prinses beginnen om elkaar heen te cirkelen; hun blikken laten elkaar niet los.
PRINSES U deed het onder hypnose... met mooie jonge actrices...
HANUSSEN Ze deden maar al te graag mee, mijn mooie jonge prinses...
Terwijl zij om elkaar heen te cirkelen, begint de prinses te hijgen en zich, duidelijk sexueel opgewonden, uit te kleden.
PRINSES U dompelde ze onder in een hypnotische sluimer...
HANUSSEN Slaap, kindje, slaap...
PRINSES ... en liet ze de gevoelens demonstreren waartoe een illusoire coïtus hen inspireerde...
Hannah springt tussen hen beiden in. Allen om haar heen: freeze.
HANNAH Werd mijn vader het slachtoffer van één van zijn slachtoffers uit de villa van graaf von Helldorf, aan de Wannsee?
Hannah springt weer weg. Allen komen weer tot leven.
De prinses wordt er zich meteen van bewust dat zij half ontkleed te midden van het gezelschap staat, grist haar kleren bij elkaar en rent snikkend weg. De grootvorst begint kakelend te lachen.
VORST Dat was kostelijk, herr Hanussen! Wérkelijk... kostelijk!
HANUSSEN Is dat zo, hoogheid?
VORST (nog steeds lachend) Waartoe je dat soort dwaze ganzen al kunt inspireren, nietwaar? Kostelijk! Werkelijk! Kostelijk!
HANUSSEN Denkt u dan dat ik alleen macht heb over dat soort dwaze ganzen, hoogheid?
VORST Wat dacht je, Hanussen? Wat dacht je?
HANUSSEN Dan zou ik graag zien dat u gaat kraaien als een haan, mijn waarde grootvorst... (hem fixerend; hypnotisch) Kraaien als een haan... Op mijn teken gaat onze waarde grootvorst kraaien als een haan... Kraaien als een haan, mijn waarde...
De grootvorst gaat in trance en begint op het teken van Hanussen te kraaien als een haan. Enthousiaste reacties van de zangeres en de twee getuigen.
HANUSSEN En nu gaat u loeien als een koe, mijn vriend... Nu wil ik dat u loeit als een koe... Loeit als een koe, mijn vriend... Op mijn teken zult u loeien als een koe.
Hanussen geeft een teken en de grootvorst loeit als een koe. Enthousiaste reacties van de zangeres en de twee getuigen.
HANNAH (tot de zangeres en de getuigen) Vindt u dit amusant? (tot het publiek) En u?
HANUSSEN En als ik in de handen klap, mijn vriend, zult u zich niets meer herinneren... Niet meerdat u hebt gekraaid als een haan, mijn vriend... Niet meer dat u hebt geloeid als een koe... Als ik in de handen klapt, zult u zich niéts meer herinneren van dat alles...
Hanussen klapt in de handen en de grootvorst ontwaakt uit zijn trance. Hij begint te lachen.
VORST Kostelijk! Werkelijk! Héél kostelijk, mijn beste Hanussen!
Hij neemt Hanussen bij de schouder en gaat lachend met hem af. De zangeres en de getuigen gaan eveneens af, druk pratend met elkaar.
HANNAH (tot het publiek) Waarom ik u dit alles toon? Omdat ik mijn vader niet probeer wit te wassen... Het is moeilijk, omgaan met macht... Hoe meer macht je krijgt, hoe sneller je op een verkeerd spoor raakt... (kijkt om, naar waar Hanussen is verdwenen) Ben je ontspoord, papa? Of kan je kleine Hannah je blijven bewonderen? Omdat je mijn papa was, omdat je met een blinddoek voor je ogen allerlei voorwerpen terugvond, omdat je boodschappen in gesloten omslagen ontcijferde, gedachten kon lezen en de toekomst kon zien?
Licht uit..
ZEVENDE SCENE
Licht aan.
Hanussen zit aan een tafel. Hannah staat achter hem.
HANUSSEN In mijn nieuwe nummer zullen de truuks ook eerlijk als truuks worden voorgesteld. Zo zullen de mensen er nog sterker van overtuigd zijn dat de gebeurtenissen die daarna volgen écht zijn.
HANNAH Wat wil je dan precies doen?
HANUSSEN Ik ga een dode oproepen...
HANNAH Dat is de truuk?
HANUSSEN Mmm...
HANNAH En wat is het échte gedeelte?
HANUSSEN De dode gaat een voorspelling doen. Enfin, ík ga een voorspelling doen met de stem van die geest. Een wàre voorspelling. En ze zal zo sinister klinken, dat het publiek ze nooit meer zal vergeten!
HANNAH Geloof je echt dat dit het moment is om met zoiets uit te pakken, papa?
HANUSSEN Er is nooit een beter moment geweest.
HANNAH De nazi's laten er geen twijfel meer over bestaan dat ze weinig goeds ophebben met de joden. En wij zíjn joden.
HANUSSEN Hitler zal ons geen kwaad doen.
HANNAH Nog niet.
HANUSSEN Ik heb hem geleerd hoe hij op een podium moet praten en bewegen. Hoe hij een hele zaal in zijn ban kan krijgen. En niemand weet dat wij joden zijn. Ik ben Erik Jan Hanussen, de beroemde helderziende. Ik ben toch een Deense baron, Hannah? Of niet soms?
HANNAH Je bent bevriend met iemand die ons hààt.
HANUSSEN Ik ben niét met hem bevriend.
HANNAH Maar het lijkt wel zo.
HANUSSEN Ik doe niet aan politiek. Ik ben voor het variété.
HANNAH Je mag niet meer met zijn soort samenwerken, papa.
HANUSSEN Dat doe ik al lang niet meer, Hannah... (trekt haar op zijn schoot) Vandaag of morgen zetten ze dank zij één of andere ingewikkelde intrige de minister van oorlog aan de dijk. Dat is altijd hun grootste vijand geweest. Hij heeft Hitlers privé-legertje ontbonden. Zijn opvolger zal die maatregel wel eens gauw ongedaan maken, want het zal een marionet van de nazi's zijn. Je zult wel zien, Hannah. De poppen zullen nu gauw genoeg aan het dansen gaan.
HANNAH En jij, papa? Wat heb jij daar allemaal mee te maken?
HANUSSEN Ik?... Misschien zal ik... Misschien zal ik de man zijn die de poppen doét dansen, Hannah...
HANNAH (maakt zich van hem los, gaat in een hoek staan, nadenkend - na een pauze) Hoe weet jij dat allemaal van die minister van oorlog en zo, papa?
HANUSSEN Ik weet het.
HANNAH Dat is het soort informatie dat je alleen van hén kunt krijgen.
HANUSSEN Ik speel niet langer een rol... Ik heb ieder detail zorgvuldig geregeld... De geest mag komen... De geest mag nu bezit nemen van mijn lichaam... Hij mag mijn mond gebruiken als zijn spreekbuis...
Terwijl Hanussen in trance gaat en de ogen sluit, dimt het licht op het podium.
HANUSSEN Kom nu maar, geest... Kom nu maar... Ik wacht... Kom nu maar, geest... Kom nu maar... Hanussen wacht op jou... Hanussen staat open voor jou... Gebruik mijn mond als uw spreekbuis en kom nu maar, geest... Kom nu maar... (met een hees blaffende stem, op een militaire toon - verandert ook van houding) Heeft iemand mij soms iets te vragen?
In de zaal staat getuige B. op. Hij krijgt onmiddellijk een spot op hem gericht.
HANNAH (kijkt naar getuige B.) Heeft mijn vader hem betaald om deze rol te spelen?
GETUIGE B Wat zal de nabije toekomst het nieuwe Duitsland brengen?
HANUSSEN (met militaire stem en toon) Nou... Daar heb je bijvoorbeeld onze vredesengel, die ons zo graag onze wapens zou afnemen...Maar dat gebeurt pas met sint-juttemis! En met die meneer zullen wij korte metten maken! Die gaat de laan uit!
In de zaal springt getuige A. op. Spot op hem.
GETUIGE A (tot de zaal) Hij heeft het over de minister! De minister van oorlog die ervoor gezorgd heeft dat de SA werd verboden! De minister zal ten val komen! De nazi's krijgen hun privé-legertje terug!
GETUIGE B (tot Hanussen) Wanneer moet dat gebeuren?
HANUSSEN (met militaire stem en toon - na een lange pauze) Binnen acht... en twintig... dagen...
Spots uit. Meer licht op podium. Hanussen: freeze.
HANNAH Achtentwintig dagen later komt het verrassende bericht dat de minister van oorlog is afgetreden. Een simpel maar doeltreffend complot heeft hem ten val gebracht.
Trommen roffelen. Marstempo. Doodstrommen.
HANNAH In december 1932 is Hitlers toekomst nog onzeker. Hij wil de dictator van Duitsland worden, maar dat lijkt er voorlopig niet in te zitten. In een depressieve bui vraagt hij mijn vader zijn horoscoop te trekken. Op nieuwjaarsdag biedt vader hem schriftelijk een geheimzinnige voorspelling aan.
Hanussen zingt op het ritme van de trommen:
De weg naar het doel is nog geblokkeerd,
uw ware vrienden zijn nog getroubleerd.
Maar in drie dagen, uit drie landen
zal dank zij de bank alles veranderen.
HANNAH Hitler heeft net een uitnodiging ontvangen. Binnen drie dagen wordt hij verwacht op een geheim onderhoud met een hooggeplaatst politicus, in het huis van een bankier.
HANUSSEN:
Op de voorlaatste dag van de nieuwe maan
staat u op een keerpunt, komt de orkaan.
Geen adelaar heeft u de weg kunnen wijzen,
de wereld beeft nu Duitsland zal verrijzen!
HANNAH In het huis van de bankier krijgt Hitler te horen dat hij het hoofd van een nieuwe regering kan worden. Alle socialisten, communisten en joden mag hij verdrijven uit alle leidende posities in het land. Op de voorlaatste dag van de maand, staat hij voor zijn doel en zijn keerpunt.
HANUSSEN:
Op de grond valt alles wat rot is en jood.
Uw vijanden klagen en vallen dood.
HANNAH Dertig januari 1933. Adolf Hitler wordt benoemd tot rijkskanselier en krijgt alle macht in handen. Hij moet alleen nog afrekenen met zijn oudste en gevaarlijkste tegenstanders, en opent dus de jacht op de communisten.
Fade out: trommen.
HANUSSEN Ze hebben het voortdurend over een louterend vuur dat ze zullen ontsteken. Het zal alles verteren wat tot verraad kan leiden. Ze willen iets in brand steken, geloof ik. Maar ik weet niet wàt...
HANNAH Drieëntwintig februari 1933. Mijn vader geeft een voorstelling in een theater, waar heel wat invloedrijke Berlijners aanwezig zijn. Men overhandigt hem brieven waarin vragen worden gesteld, die hij blindelings beantwoordt.
Getuige A. doet Hanussen een blinddoek om. Getuige B. bezorgt hem een omslag. Hij betast de omslag, concentreert zich.
HANNAH Stilte! Papa concentreert zich!
HANUSSEN (prevelend) Meneer Hanussen... Zal ik lid van het parlement worden?
Na een lange pauze rukt Hanussen de blinddoek af en roept:
HANUSSEN Parlementslid!? Maar meneer... Het gebouw waarin ons parlement vergadert, de Rijksdag... Het bestààt niet meer! Vlàmmen! Ik zie vlammen in de koepel! De hemel van Berlijn kleurt vuurrood! De Rijksdag brandt! (zakt op zijn knieën en fluistert) De vraag is alleen... wie stak hem aan?
HANNAH Hebben ze mijn vader dààrom neergeknald?
HANUSSEN De vraag is alleen...
HANNAH Hebben ook de bruinhemden zijn laatste woorden gehoord?
HANUSSEN ... wie stak hem aan?
HANNAH Waren ze bang dat de beroemde ziener zou onthullen dat het de bruinhemden zélf waren die de Rijksdag in brand hadden gestoken?
HANUSSEN Wie stak hem aan...?
HANNAH Waren ze bang dat ze de schuld niet meer in de schoenen van de communisten zouden kunnen schuiven?
HANUSSEN Geen nazi... Geen communist... Ik ben altijd voor verscheidenheid geweest... Voor het variété...
Vier revolverschoten. Hanussen valt omver, naar zijn borst grijpend, alsof hij door kogels wordt doorzeefd. Hannah krimpt ineen.
Getuige A. komt bij het lichaam van Hanussen staan, onderzoekt het.
GETUIGE A (tot Hannah) Uw vader was zo dom geld te lenen aan graaf Wolf von Helldorf. (haalt Hanussens portefeuille uit zijn binnenzak) Hij was zo dom de schuldbekentenissen in zijn portefeuille te bewaren... Als een soort talisman... (opent de portefeuille) De portefeuille is er nog... Maar de schuldbekentenissen zijn verdwenen...
HANNAH Denkt u... Denkt u dat graaf von Helldorf mijn vader heeft vermoord?
GETUIGE A Wie anders? Hij was de leider van de SA. Hij was almachtig.
HANNAH Maar mijn vader werd toch beschouwd als... als een vertrouweling van de Führer?
GETUIGE A Ten onrechte.
HANNAH Zou zelfs iemand als von Helldorf het aandurven een vertrouweling van de Führer neer te kogelen, omdat hij bij hem in het krijt stond?
Getuige B. komt op.
GETUIGE B Uw vader mocht dan wel de hoftovenaar van de nazi's zijn... Toen zij erachter kwamen dat zijn ware naam niet Erik Jan Hanussen was, maar Herschel Steinschneider, was de maat vol! Toen ze uitvisten dat hij geen Deense baron was, maar de zoon van een joodse koopman uit Prossnitz in Bohemen, moésten ze hem wel een kogel in de rug schieten!
HANNAH De vieze jood die hen jarenlang een rad voor de ogen had gedraaid...
GETUIGE B U zegt het.
HANNAH Natuurlijk mocht het niet uitlekken dat een jood hen voor schut had gezet... En daarom gaven ze hem nog gauw een fatsoenlijke begrafenis en voerde de Führer in eigen persoon het woord aan zijn graf...
GETUIGE B Zo is het.
HANNAH Nee, zo is het niét!... Er zijn genoeg gevallen bekend van joodse mannen en vrouwen die té bruikbaar waren voor de nazi's, en van wie ze de afkomst dus grondig hebben weggeschminkt. Mijn vader wàs bruikbaar voor hen... Het probleem was dat hij dat niet langer wílde zijn... Hij was gevaarlijk geworden voor Hitler... Hij had 'm geleerd hoe je een redevoering moest houden... Stel je voor dat het bekend raakte hoe Adolf Hitler zijn succes als redenaar te danken had aan een goochelaar!
GETUIGE A (brullend)Waarom werd Hanussen dan vermoord?
& B.
HANNAH Zijn laatste voorspelling... Hij begon zich tegen de nazi's te keren...
GETUIGE A (roepend) Waarom werd Hanussen vermoord?
& B
HANNAH Een vette kluif voor de journalisten...
GETUIGE A (spreektoon) Waarom werd Hanussen vermoord?
& B.
HANNAH Maar de koppen in hun kranten werden steeds kleiner en al gauw stelden zij geen vragen meer...
GETUIGE A (fluisterend) Waarom werd Hanussen vermoord?
& B.
HANNAH Stelden zij zich geen enkele vraag meer...
GETUIGE A (onhoorbaar, lippend) Waarom werd Hanussen & B. vermoord?
HANNAH Behalve wanneer de Führer daar het bevel toe gaf...
De getuigen gaan af.
Licht fade out.
EPILOOG
Spot op Hannah, die eenzaam op het toneel zit.
HANNAH Moeder en ik... wij probeerden Duitsland te ontvluchten... Zij slaagde daar niet in, maar ik... ik werd opgenomen in het gezelschap van Frau Weiss... Ik kreeg een andere naam en dook onder... Moeder verdween in een concentratiekamp en ik... ik groeide op met een lege plek in mijn hart... Hoe meer maskers Hitler afgooide, hoe meer ik er naar verlangde het échte gezicht van m'n vader te zien, achter de vele maskers die hij had opgezet... Terwijl Hitler de hele wereld in vuur en vlam zette, probeerde ik mijn dode vader te vinden.
Een sirene, gevolgd door een bombardement. Hannah krimpt ineen. Schijnwerpers beginnen door te ruimte te dwalen. Hannah rolt zich op in foetushouding. Het bombardement stopt.
Algemeen licht.
HANNAH Zijn prachtige, zijn geweldige Berlijn... Waar ik 's avonds wandelde, langs de oever van de Spree, door het lieflijke Grünewald...Waar ik de Zoo bezocht en waar hij optrad in het Hansakwartier...
Ingrid verschijnt - de actrice, die voorheen de rol van Hannah's moeder heeft gespeeld - en gaat bij Hannah neerzitten. Ze streelt haar medevoelend. Hannah kijkt naar haar op.
HANNAH Mijn prachtige... zijn geweldige Berlijn... het bestaat niet meer...
INGRID De Kufürstendamm...
HANNAH Hij is nog zo breed als in mijn herinnering... Maar waar zijn de schitterende winkels gebleven?
Mia en Anna - de actrices die voorheen diverse nevenrollen hebben gespeeld - komen op en nemen de posities in, die zij ook bij de aanvang van de proloog hebben ingenomen.
MIA Het zijn berookte huizen geworden...
ANNA Berookte huizen met wankele muren...
Käthe en Christl verschijnen - de actrices die voorheen de getuigen hebben gespeeld - en gaan in de posities zitten, die zij ook bij de proloog hebben ingenomen.
HANNAH In de Zoo zullen de Berlijners moestuintjes aanleggen...
KATHE Wat zegt ze, Christl?
CHRISTL Eerlijk gezegd, versta ik haar niet goed, Käthe... Ik heb haar nooit goed verstaan, eigenlijk...
HANNAH Ik weet het zeker...
INGRID Hoe weet jij dat zo zeker, Hannah?
HANNAH Omdat hij het gezien heeft... Mijn vader... Hij heeft àlles voorzien...
MIA In het Hansakwartier staat geen huis meer overeind...
HANNAH Dat de Berlijners de bomen van het lieflijke Grünewald zullen omhakken, om er brandhout van te maken...
ANNA Er zijn geen mannen meer...
HANNAH Zijn Berlijn... Mijn Berlijn... het is een ruïne geworden...
INGRID Een stad van puinhopen...
HANNAH Nù al...
MIA Een ruïne.
HANNAH En hij heeft het voorzien... Mijn vader... Ik ben naar hem op zoek gegaan... naar de man achter het masker... naar de man die hij was toen hij in '33 werd neergeschoten... Ik heb gepraat met de mensen die hem kenden, verafschuwden, bewonderden, met zijn vrienden en vijanden...
KATHE Theaterdirecteurs.
CHRISTL Impresario's.
MIA Collega's.
ANNA Minnaressen...
HANNAH Zij waren mijn laatste hoop om ooit de waarheid over mijn vader te horen... Als ik hun naam geheim hield, wilden ze mij alles vertellen wat ze wisten... Eén van hen behoorde in '33 tot de naaste omgeving van Hitler en... En hij was erbij toen mijn vader in januari '33 een voorspelling overhandigde aan de Führer...
INGRID Binnenkort zou Hitler de macht grijpen...
KATHE Binnen drie dagen...
CHRISTL Door de bank...
MIA Op de voorlaatste dag van de nieuwe maan...
ANNA ... staat u voor uw doel en uw keerpunt...
Trommen roffelen. Marstempo. Doodstrommen. Hanussen verschijnt en zingt op het ritme van de trommen:
De weg naar het doel is nog geblokkeerd,
uw ware vrienden zijn nog getroubleerd.
Maar in drie dagen, uit drie landen
zal dank zij de bank alles veranderen.
Tegenover Hanussen verschijnt Hitler - een karikaturale Chaplin-versie.
(HANUSSEN:)
Op de voorlaatste dag van de nieuwe maan
staat u op een keerpunt, komt de orkaan.
Geen adelaar heeft u de weg kunnen wijzen,
de wereld beeft nu Duitsland zal verrijzen!
Alle anderen staan op en vormen een halve kring rond Hitler en Hanussen.
(ALLEN:)
Op de grond valt alles wat rot is en jood.
Uw vijanden klagen en vallen dood.
Fade out: trommen. Spots op Hitler & Hanussen.
HITLER Mijn waarde Hanussen!... Als ik jou mag geloven - en natùùrlijk mag ik jou geloven -, wordt het jaar 1933 de start van het Duizendjarige Rijk waarvan ik nu al zo lang heb gedroomd!
HANUSSEN Dat is zo, mijn Führer... Dat is zo...
HITLER Misschien, mijn waarde Hanussen... Misschien kun je mij dan ook eens schetsen hoe glorieus ons mooie Berlijn er binnen duizend jaar bij zal liggen?
HANUSSEN Zeker, mijn Führer! Zeker kan ik dat!
Aan -en uitflitsend licht in wisselelende kleuren. Hanussen sluit de ogen, gaat in trance en begint na een tijdje te grinniken.
HITLER Waarom grinnik je zo, mijn profeet? Zie je in de toekomst soms iets dat je plezier doet?
HANUSSEN Nog niet echt, mijn Führer... Ik reis nog door de toekomst...
HITLER Ach zo... En is die toekomst dan zo grappig, herr Hanussen?
HANUSSEN Ik ben nog lang geen duizend jaar ver, herr Hitler...
HITLER Hoe ver ben je dan, mijn ziener?
HANUSSEN Twaalf jaar... Ik ben twaalf jaar ver, mijn Führer... Niet meer dan... twaalf jaren...
HITLER (ongeduldig wordend) Nou goed, wat zie je dan in 1945?
HANUSSEN Ik zie de Kurfürstendamm, mijn Führer, waar de mensen in de zomer tot een stuk in de nacht blijven eten, drinken en praten! En ooh... hij is nog zo breed als in mijn herinnering, mijn Führer! En aah... die schitterende winkels! Die schitterende winkels van de Kurfürstendamm, mijn Führer!
HITLER (zich opwindend, kwaad wordend) Vertel toch geen banaliteiten, mijn profeet! Verder! Ga verder! Wat zie je verder nog?
HANUSSEN Ik zie de Potzdammerplatz... Dag drukke, gezellige Potzdammerplatz... (hoofdschuddend, triest en cynisch lachend) Nee maar... Die is goed, mijn Führer! Die is goed!... Het Hansakwartier is verdwenen en straks verdwijnt ook het lieflijke Grünewald... En in de Zoo... van de Zoo zullen de Berlijners één grote moestuin gemaakt hebben!
HITLER Maar verdomme! Zég dan toch waarom je daar zo dwaas staat te lachen, Hanussen! En kraam asjeblief geen wartaal meer uit! Of wat heeft dat van die moestuinen in de Zoo anders te betekenen, hé?
HANUSSEN (spert plotseling de ogen wijdopen - roept) Maar begrijpt u het dan niet, mijn Führer!?
HITLER Wàt moet ik dan begrijpen?
HANUSSEN Dat u een oorlog zult ontketenen... én verliezen, mijn Führer!
HITLER (ongelovig) Een oorlog!? Verliezen!? Ik!?
HANUSSEN Dat uw Duizendjarige Rijk nog geen twaalf jaar stand zal houden door al de catastrofes die u er zélf over zult afroepen, mijn Führer!
HITLER (buiten zichzelf van woede) Wàt zeg je, Hanussen!? Wàt zeg je!?
HANUSSEN In het Berlijn van 1945 zie ik alleen puinhopen en ruïnes, mijn Führer! Uw glorieuze Berlijn... mijn prachtige Berlijn... ons geweldige Berlijn... is een spookstad geworden, mijn Führer! Er zijn haast geen mannen meer in dit Berlijn van 1945 achtergebleven! Alleen jongens en grijsaards en vrouwen die bang wachten op de Russen... op de Russen die komen, mijn Führer!
HITLER Zwijg, Hanussen! Zwijg!!!
HANUSSEN Maar ze komen, mijn Führer! Uit het oosten! Ze komen! De Russen!
HITLER Zwijg, hond! Zwijg!!!
HANUSSEN En in dat Berlijn van 1945, mijn Führer... In het Berlijn van mei 1945 dat ik nu voor mij zie... In dàt Berlijn van u, mijn Führer, bent u... bent u nu al... meer dan drie dagen... een lijk, mijn Führer!!! Een lijk!!!
Licht uit.
Geluiden van een bombardement.
Einde.
