VIERDE TAFEREEL
LICHT OP HET VOORTONEEL AAN. MOLIÈRE KOMT OP.
MOLIERE (TOT HET PUBLIEK) Wellicht hebt u zich tijdens de pauze zitten afvragen wat die afgrijselijke Lully zoal over Madame de Montespan had te vertellen. Welnu, het Lulletje Rozenwater was heel eenvoudig en door een stom toeval op de hoogte geraakt van een affaire die pas jaren later in volle hevigheid zou losbarsten. Een affaire waarvan La Montespan het bruisende middelpunt was... Doorluchtige dames, hooggeachte heren, mag ik u ter verduidelijking van één en ander voorstellen... La Montespan in de klauwen van de Chambre Ardente, Parijs 1679!
HIJ WIJST ACHTER ZICH, NAAR DE KERKER, WAAR HET LICHT WORDT. DAAR KOMEN NU OOK COLOMBINA (ALS MADAME DE MONTESPAN) EN PANTALONE (ALS NICOLAS DE LA REYNIE) OP. ZE NEMEN PLAATS AAN DE TAFEL, TEGENOVER ELKAAR. DOTTORE VERSCHIJNT (ALS DE GRIFFIER) MET EEN TAFELTJE EN EEN STOEL OP HET VOORTONEEL EN GAAT OP ZIJN GEWONE PLEK ZITTEN STUDEREN, AF EN TOE NOTITIES MAKEND, ZODAT HET LIJKT ALSOF HIJ AKTE NEEMT VAN HET VERHOOR. MOLIÈRE GAAT STAAN TOEKIJKEN BIJ HET OPSTAPJE, OP DE PLEK WAAR PANTALONE ZICH GEWOONLIJK OPHIELD.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) U bent dus de beruchte commissaris van de Parijse politie... (ALS NICOLAS NIET REAGEERT) De voorzitter van de al even beruchte Chambre Ardente... (ZE KIJKT OM ZICH HEEN EN HUIVERT) De Brandende Kamer... (FIXEERT NICOLAS) Nicolas de la Reynie... (PAUZE) Die al zoveel mannen en vrouwen als ik op de brandstapel heeft gezet... (PAUZE) U bent een mooie man.
MOLIÈRE VERSCHIJNT WEER EN GAAT OP ZIJN BED ZITTEN SCHRIJVEN MET GANZEVEER OP PERKAMENT, OP EEN STEUNBLAD.
PANTALONE Dank u. Ik heb het ver geschopt, nietwaar? (STAAT OP) En wat vindt u van mijn nieuwe broek?
MOLIÈRE SCHRAAPT BESTRAFFEND DE KEEL.
PANTALONE Grapje! Grapje!
MOLIERE Terzake, alstublieft!
PANTALONE (ALS NICOLAS - SCHRAAPT GEWICHTIG DE KEEL) Naam, voornaam, geboorteplaats- en datum?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Françoise Athénaïs de Rochechouart, markiezin de Montespan, gezelschapsdame van de koningin.
PANTALONE (ALS NICOLAS) Hebt u ooit deelgenomen aan een zwarte mis, madame?COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Een zwarte mis, commissaris? En wat moet ik mij daarbij voorstellen?
TERWIJL DOTTORE AAN HET WOORD IS, GAAN COLOMBINA EN PANTALONE IN EEN FREEZE.
DOTTORE (LEEST) De zwarte mis is een geheime plechtigheid, waarin de traditionele mis wordt gepora... geparo...
MOLIERE Geparodieerd.
DOTTORE (KIJKT OP) U zegt het, sieur Molière!... (LEEST) En omgedraaid!... Men draagt zwarte gewaden in plaats van witte, men doet aan onkuise godslastering in plaats van aan kuise godsvrucht en in stede van God wordt de Satan aanbeden.
PANTALONE (ALS NICOLAS) Hebt u ooit de Satan aanbeden, madame?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Ik ben een gezelschapsdame van de koningin, monsieur! Ik ben geen heks!
DOTTORE (LEEST) De zwarte mis heeft niets te maken met hekserij. Heksen aanbidden een heidense god die veel ouder is dan het christendom en dus ook het satanisme.
PANTALONE (ALS NICOLAS) Ik geef toe, madame, dat de meeste getuigenissen over zwarte missen afkomstig zijn van fantasierijke inquisiteurs... Dat het meestal verzinsels zijn van schrijvers die het daglicht schuwen... Maar in dit geval, madame, heb ik goede redenen om aan te nemen dat hier in Parijs, en zelfs aan het hof van Versailles, dergelijke geheime plechtigheden zijn doorgegaan...
TERWIJL NICOLAS EN MADAME DE MONTESPAN IN EEN FREEZE GAAN, RICHT DOTTORE ZICH TOT MOLIÈRE.
DOTTORE Misschien is een kleine verklarende voetnoot hier wel op zijn plaats, sieur Molière? Ten slotte beschikt het publiek niet over de interlectuele capaciteiten die óns ter beschikking staan?
MOLIERE (GEAMUSEERD) Ga uw gang, Dottore! Ik bid u!
DOTTORE (LEEST) Om de macht van de adel binnen de perken te houden, had Le Roi Soleil een ingewikkeld systeem bedacht, waarin een edelman zijn koning voortdurend eer moest bewijzen en de koning zijn edelman daarvoor af en toe een gunst verleende. De adel moest dus voortdurend aanwezig zijn aan het hof, om naar de gunsten van de koning te dingen. Dat leidde tot een leeg en vervelend leventje, tot allerlei intriges ook, tot onvoorstelbare wreedheid en verdorvenheid. Elegante hovelingen namen in het openbaar de kleinste bijzonderheden van de étiquette in acht, maar leverden zich in het geheim over aan ongehoorde uitspattingen. En de spil van al die losbandigheden was de Zonnekoning. Hij was de sprankelende gouden fontein van rijkdom en eer waaraan iedere hoveling zich op tijd en stond hoopte te laven...
MOLIERE (RICHT ZICH TOT HET PUBLIEK) Ik had deze gang van zaken inderdaad op een min of meer verhulde wijze gehekeld in mijn stukken. (TERWIJL HIJ DE MAN AANWIJST) Op 4 januari 1679 startte Nicolas de la Reynie, commissaris van de Parijse politie, evenwel een historisch geworden onderzoek dat de smerige achterkant van die wereld van klatergoud in zijn volle glorie aan het licht zou brengen. Zijn werk betrok talloze vooraanstaande Franse edelen bij het grootste schandaal uit de lange regeerperiode van Lodewijk XIV.
LA MONTESPAN EN NICOLAS DE LA REYNIE ONTWAKEN UIT HUN FREEZE:
PANTALONE (ALS NICOLAS) Het begon met een gerucht over een gifmoord, madame. Toevallig ving ik een roddeltje op tijdens een diner.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) En het leidde de arrestatie van een groot aantal edelen...
PANTALONE (ALS NICOLAS) ... die zich bezig hielden met het op grote schaal vergiftigen van echtgenoten, minnaressen en erflaters... Verscheidene hovelingen zijn verstrikt geraakt in een duister netwerk van gifhandelaars, heksen en duivelaanbidders, madame, die zijn binnengedrongen in de schitterende parken van het paleis van Versailles. Gunstelingen van de koning blijken voor hun zwarte missen, waarbij ook kinderoffers worden gebracht, geregeld de hulp van Satan te hebben ingeroepen.
TERWIJL MOLIÈRE AAN HET WOORD IS, GAAN NICOLAS EN LA MONTESPAN IN EEN FREEZE:
MOLIERE Toen enkele gifleveranciers een aantal leden van het hof als hun klanten noemden, richtte de Zonnekoning een speciale commissie op die een onderzoek moest instellen en de beklaagden zou berechten. Deze commissie werd door het volk al gauw de ‘Chambre Ardente’ genoemd. De vergaderingen van deze ‘Brandende Kamer’ waren geheim en beroep aantekenen was onmogelijk. Vele aristocraten werden gearresteerd en gevangen gezet in de Bastille. Anderen vluchtten het land uit.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) U hoeft niet verder uit te wijden over uw werkzaamheden, meneer de la Reynie. Ik wéét dat een knappe jonge hertogin werd verbannen, omdat ze getracht had haar oude en rijke echtgenoot om het leven te brengen met een hemd dat in arsenicum was gedrenkt. En bij minstens twee gelegenheden heeft een een priester de zwarte mis opgedragen voor een vrouw die net bevallen was en haar pasgeboren kind wilde offeren. Ik wéét het.
MOLIERE Nicolas de la Reynie arresteerde 360 mensen. Eén op de tien werden veroordeeld tot de brandstapel of de galg. Meer dan honderdvijftig anderen werden tot hun dood in strikte afzondering gehouden van de andere gevangenen. De laatste van hen stierf veertig jaar nadat het onderzoek was afgesloten...
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Ik wéét het.
PANTALONE (ALS NICOLAS) Kent u Catherine de Montvoisin?
MOLIÈRE GAAT COLOMBA (IN DE ROL VAN LA VOISIN HALEN) EN GOOIT HAAR OP HET VOORTONEEL.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Wie aan het hof kent La Voisin niét? Het is een schoonheidsspecialiste!
COLOMBA (ALS LA VOISIN) Sommige hofdames hebben haar diensten hard nodig, monsieur.
DOTTORE MOET HARTELIJK LACHEN OM HET GRAPJE, MAAR MOLIÈRE LEGT HEM MET EEN HANDBEWEGING HET ZWIJGEN OP.
PANTALONE (ALS NICOLAS, NA EEN PAUZE - TOT COLOMBINA) U niet?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Ik niet. Dat moet zelfs ù toch zijn opgevallen?
PANTALONE (ALS NICOLAS - GLIMLACHT) U hebt gelijk, madame.. Uw legendarische en natuurlijke schoonheid is zelfs door het komen en gaan van de jaren niet aangetast... Maar goed, u bent er dus van op de hoogte dat La Voisin allerlei crèmes en lotions bereidt?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Uiteraard.
COLOMBA (ALS LA VOISIN) Tot ik begreep dat er maar weinig dingen vernietigender zijn voor de schoonheid van een hofdame dan een ongewenste zwangerschap...
COLOMBINA (ALS MONTESPAN - SPRINGT OP, GESCHOKT DOOR DE WOORDEN VAN COLOMBA, ALSOF DIE DOOR NICOLAS WERDEN UITGESPROKEN)Monsieur!
PANTALONE (ALS NICOLAS) Ga zitten, madame. Ik bid u. (ALS ZIJ IS GAAN ZITTEN:) La Voisin heeft haar werkterrein op zeker ogenblik uitgebreid tot het produceren van vruchtafdrijvende middeltjes, madame, het is waar...
COLOMBA (ALS LA VOISIN) Ik ben nu eenmaal nogal zakelijk aangelegd...
DOTTORE (GIECHELT) Zij is een zeer scherpzinnig dametje, het is waar!
PANTALONE (ALS NICOLAS - TERWIJL HIJ BEGINT TE IJSBEREN:) De bijprodukten kon ze misschien nog wel ergens anders voor gebruiken, dacht ze... Voor bloedoffers en zwarte missen bijvoorbeeld... Ze had al succesvol de toekomst voorspeld voor een paar hofdames en ze was ook bedreven in de kunst van het vervaardigen van liefdes- en doodsamuletten... Het was voor haar geen grote stap naar het organiseren van een zwarte mis, madame...
HIJ STAPT AF. DOTTORE STOPT MET SCHRIJVEN. COLOMBA LIJKT IN ZWIJM GEVALLEN. LA MONTESPAN KIJKT NICOLAS DE LA REYNIE NA, RICHT ZICH DAN TOT DOTTORE.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Waar is hij heen? Wat gaat hij doen? Wat is hij van plan met mij?
DOTTORE Dat zijn veel vragen ineens voor een simpele griffier, madame...
TERWIJL LA MONTESPAN IN EEN FREEZE GAAT, RICHT MOLIÈRE ZICH TOT HET PUBLIEK:
MOLIERE Uiteraard was ik bij de ondervraging van La Montespan niet aanwezig. Ik was toen al een tijdje dood. Laten we dus zeggen dat ik later wel eens in de géést aanwezig ben geweest bij dit fijne tafereeltje, dat het een vrucht is van mijn verbeelding, dat ik het mij wel eens zo heb voorgesteld...
NICOLAS KEERT TERUG EN LA MONTESPAN ONTWAAKT UIT HAAR FREEZE. NICOLAS HEEFT EEN BUNDEL PERKAMENTEN BIJ, SAMENGEBONDEN MET EEN ZIJDEN STRIKJE. TERWIJL HIJ LA MONTESPAN NADRUKKELIJK AANKIJKT, BEGINT HIJ HET STRIKJE LANGZAAM LOS TE KNOPEN. DOTTORE BEGINT WEER TE SCHRIJVEN.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN - ZENUWACHTIG GIECHELEND) U doet dat op de manier waarop u het keurslijfje van een edeldame zou losknopen, monsieur. Ik krijg er waarlijk een kleurtje van!
PANTALONE (ALS NICOLAS - FIXEERT HAAR) Ik heb La Voisin gearresteerd en verhoord, madame. Ze heeft mij een lijst van haar klanten gegeven. Ook ùw naam komt voor op die lijst. Jaren geleden hebt u haar al eens opgezocht om...
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Och... bedoelt u dàt? Maar dat was heel onschuldig, monsieur! Dat had helemaal niéts te betekenen!
PANTALONE (ALS NICOLAS) Herinnert u zich de dag nog waarop u besefte dat Zijne Majesteit genoeg begon te krijgen van zijn officiële maîtresse, Louise de la Vallière?COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Ja... Ja natuurlijk... Die heuglijke dag staat mij nog levendig voor de geest.
PANTALONE (ALS NICOLAS) U hebt toen een besluit genomen. U zou haar plaats innemen. En u zou daarvoor de hulp van la Voisin inroepen. En zij stelde u een magische mis voor, die erom bekend stond dat zij de liefde bevorderde.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN - SPRINGT OP) Hebt u dan nooit geprobeerd, monsieur - met alle mogelijke middelen! - de liefde te bevorderen? Hebt u er dan nooit van gedroomd dat dit ene meisje zo meteen voor u zou vallen, als u een eenvoudige toverspreuk uitsprak?MOLIERE & PANTALONE & DOTTORE (MET EEN GEMEENSCHAPPELIJKE DIEPE ZUCHT) O ja...
COLOMBINA (ALS MONTESPAN -GAAT ZITTEN) Welnu!... En wat zou daar dan verkeerd mee gedaan hebben, monsieur!?... Het was niet veel meer dan een dagdroom! Een volmaakt onschuldig fantasietje!
PANTALONE (ALS NICOLAS - BLADEREND IN DE PERKAMENTEN) De mis werd opgedragen in een huis in Parijs, waar een priester in vol ornaat de Heilige Geest aanriep, in het Latijn, terwijl u voor hem neerknielde en magische spreuken reciteerde.
MOLIÈRE STAAT ER GLIMLACHEND BIJ TE HOOFDSCHUDDEN. NICOLAS EN LA MONTESPAN WORDEN EVEN DOOR ZIJN REACTIE AFGELEID.
PANTALONE (ALS NICOLAS) Wat hebt u vervolgens gevraagd, madame?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) De genegenheid van de koning... Ik vroeg dat onze verhouding blijvend zou zijn, en dat de koningin geen kinderen zou krijgen. Ik smeekte dat de koning het bed van Louise de la Vallière zou verlaten voor mij en dat ik van hem alles zou krijgen wat ik voor mijzelf en mijn familie vroeg. Ik bad dat ik - geliefd en bewonderd door alle edelen - naar vergaderingen met de koning zou worden geroepen, dat ik te weten zou komen wat daar gebeurde en werd gezegd, en dat de koning zijn huidige maîtresse geen blik meer waardig zou keuren.
PANTALONE (ALS NICOLAS) De harten van twee druiven... Euh, duiven, bedoel ik.
MOLIERE (GIECHELT) Colombina en Colomba!
PANTALONE (ALS NICOLAS - EVEN AFGELEID) ... symbolen van Venus!... werden plechtig gezegend in uw naam en in die van de koning.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN, SPRINGT OP - MET EEN PAAR DANSPASJES) En al mijn dromen werden werkelijkheid, Nicolas... De ster van Louise de la Vallière verbleekte en ik werd de nieuwe ster die fonkelde aan het firmament! Een sprankelende gouden fontein van liefde waaraan de koning zich op tijd en stond kon laven! Ik werd zijn favoriete, Nicolas! Ik! Françoise Athénaïs de Rochechouart, markiezin de Montespan!
PANTALONE (ALS NICOLAS) U hebt gelijk. Dit alles kunnen wij nog zeer onschuldig noemen. Er vloeide geen bloed, tenzij dan dat van twee duiven. Er was ook nog geen sprake van een zwarte mis, maar van een mis van de Heilige Geest. En die werd niet opgedragen boven een stel menselijke beenderen, om de dood van Louise de la Vallière te bespoedigen, neem ik aan?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Nee. Natuurlijk niet, commissaris.
PANTALONE (ALS NICOLAS) De koning liet een kasteel voor u bouwen. Hij overlaadde u en uw familie met rijkdom en eerbewijzen. En dat was alles?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Dat was alles. Inderdaad.
PANTALONE (ALS NICOLAS) Al de rest berust alleen maar op... praatjes?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Loze geruchten, commissaris. Roddels van afgunstige hofdames, waaraan een commissaris van politie toch onmogelijk enig geloof kan hechten!... Of wel soms?
PANTALONE (ALS NICOLAS - BLADEREND IN DE PERKAMENTEN) La Voisin denkt daar anders over.
COLOMBA KREUNT, ALS NA EEN FOLTERING.COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Hecht u dan meer geloof aan het woord van een giftmengster dan aan dat van een hofdame, monsieur?
PANTALONE (ALS NICOLAS) Ik ben de kapitein van de wacht! Ik kan u dwingen, madame!
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Zoals u La Voisin onder dwang een verklaring hebt afgenomen? Gaat u mij soms folteren, (SMALEND) ‘kapitein van de wacht’? Bent u dan écht van plan een gezelschapsdame van de koningin op de brandstapel te zetten, alsof het een ordinaire heks betrof? Wat zal Zijne Majesteit daarvan vinden, denkt u? Wenst u de koning dan wààrlijk in opspraak te brengen, monsieur?
PANTALONE (ALS NICOLAS) Alleen een bekentenis kan u redden, madame. Alleen de bekentenis dat u van mij (houdt)...
NICOLAS/PANTALONE WIL COLOMBINA IN ZIJN ARMEN NEMEN, MAAR COLOMBINA SLAAT HEM IN HET GEZICHT, WAAROP HIJ ABRUPT AFGAAT. IEDEREEN SCHRIKT ERVAN. COLOMBINA KIJKT HEM NA, KIJKT DAN NAAR DOTTORE DIE IS GESTOPT MET SCHRIJVEN EN TERUGKIJKT NAAR HAAR, TEN SLOTTE NAAR MOLIÈRE.
MOLIERE Ga verder. Hij keert wel terug.
COLOMBINA/MONTESPAN GAAT NAAR DOTTORE.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Toen ik de uitnodiging van de commissaris ontving, dacht ik lang en diep na over wat ik hem kon verklappen. Ik besloot dat het voor iedereen het beste was als ik alles glashard ontkende. Ten slotte was het toch een publiek geheim aan het hof van Versailles dat ik het altijd fijn had gevonden verhalen te verzinnen, waarvan iedereen graag geloofde dat ze echt waren gebeurd? Nu moést ik voet bij stuk houden en beweren dat het verzinsels waren, slechts verzinsels en niks meer. Maar als commissaris de la Reynie beweert dat alleen een bekentenis mij kan redden... Wat moet ik dan doen?
MOLIERE Pas op! Hij keert terug!
NICOLAS KEERT TERUG EN GAAT WEER ZITTEN. OOK LA MONTESPAN GAAT WEER AAN DE TAFEL ZITTEN. DE SFEER IS IJZIG EN OOK WAT ONWENNIG, WANT DE KLAP DIE COLOMBINA AAN PANTALONE HEEFT GEGEVEN, STOND NIET IN HET SCRIPT.
PANTALONE (ALS NICOLAS) Het ging van kwaad tot erger, nietwaar? Wij weten allemaal dat het aan het hof krioelt van de intriganten... De angst dat een rivale u zou verdringen, maakte u gek... En dan zwijgen we nog over de wispelturigheid van Zijne Majesteit... U moest terug naar la Voisin... Zij zou missen laten opdragen om uw angsten te bezweren en poeders vervaardigen om aan de koning te geven... Tovermiddelen, samengesteld volgens diverse formules, met stoffen gemaakt van gedroogde mollen, vleermuisbloed, fijngemalen kevers, Spaanse Vlieg...
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) U zult wel gelijk hebben, neem ik aan...
PANTALONE (ALS NICOLAS) Het spul werd in een kelk op het altaar geplaatst en tijdens de zwarte mis, bij de consecratie, gezegend door de priester. U mengde het tovermiddel door een maaltijd van de koning, die het doorslikte zonder misselijk te worden. Maar toen werd Zijne Majesteit plotseling, vanwege zijn voortdurende overspel, overmand door wroeging...
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Hij werd een dagje ouder...
PANTALONE (ALS NICOLAS - TERWIJL HIJ ZICH VAN HAAR VERWIJDERT, SINISTER)... en liet hij u verbannen van het hof. U riep de hulp in van la Voisin en een maand later werd u alweer teruggeroepen naar Versailles. Maar nog gevaarlijk dan zijn sporadische opstoten van wroeging, madame, was het welgevallig oog dat Zijne Majesteit zo nu en dan liet vallen op andere schonen aan het hof. Is het niet? Zo zag u zich verplicht uw toevlucht te zoeken tot de sterkste magie die la Voisin in huis had...
TERWIJL DE SINISTERE ABT GUIBOURG TEN TONELE VERSCHIJNT, NIEMAND MINDER DAN MOLIÈRE ZELF, DIE EEN KAZUIFEL HEEFT AANGETROFFEN EN HET PERSONAGE MET DE NODIGE OVERDRIJVING SPEELT:
PANTALONE (ALS NICOLAS) En daar verscheen de sinistere abt Guibourg ten tonele!COLOMBINA (ALS MONTESPAN - TERWIJL ZIJ VOL OVERDREVEN GESPEELDE AFSCHUW GUIBOURG FIXEERT) Hij had een hoogrode kleur, de vadsige abt Guibourg! Het was een afschuwelijk schele man van bijna zeventig!
TERWIJL DE SINISTERE ABT GUIBOURG GEKKE BEKKEN TREKT, ZODAT COLOMBINA MOEITE HEEFT OM DE ERNST TE BEWAREN, EN HAAR LIJKT TE HYPNOTISEREN, TREKT NICOLAS/PANTALONE ZICH TERUG EN MERKT HIJ AFGUNSTIG DAT ZIJ ZICH LANGZAAM, ONDER DE HYPNOSE VAN ‘GUIBOURG’ BEGINT UIT TE KLEDEN:
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) In mijn nachtmerries sta ik nog steeds en telkens weer in dat eenzaam en door diepe grachten omgeven kasteel, ergens tussen Parijs en Orléans. Ik sta in de kapel van het kasteel, in de schaduw van een omgekeerd kruis, en ik kleed mij schaamteloos uit voor hem!
TERWIJL ZIJ HALFNAAKT OP DE TAFEL GAAT LIGGEN :
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) En ik ben hier niet graag en ik wil hier niet zijn en abt Guibourg draagt een witte kazuifel met een patroon van zwarte dennenappels. Ik lig over zijn geïmproviseerd altaar, mijn hoofd op een kussen, in iedere hand een kaars.
TERWIJL MOLIÈRE EEN KELK OP HAAR BLOTE BUIK PLAATST EN COLOMBA EEN LAPPENPOP (BABY) UIT HAAR KLEREN TE VOORSCHIJN TOVERT EN DAARMEE NADERBIJ KOMT:
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Guibourg plaatst een kelk op mijn blote buik en la Voisin brengt een kind naar binnen dat er uitziet alsof het voortijdig is geboren. Guibourg neemt een pennemes... en la Voisin roept demonen aan van wie ik de naam niet ken en...
MOLIÈRE/GUIBOURG SNIJDT DE LAPPENPOP HET HOOFD AF EN LAAT DE VULLING OP DE BUIK VAN COLOMBINA VALLEN.
COLOMBA (ALS LA VOISIN - IN TRANCE) Astharoth! Asmodeus!
DOTTORE (DROOG) De eerste is een vies ruikend heerschap dat beschikt over het vermogen om gunsten te verwerven van hooggeplaatste personen en de tweede kan ongewenste personen laten verdwijnen.
COLOMBA (ALS LA VOISIN) Prinsen van genegenheid! Ik verzoek u de offerande te willen aanvaarden...
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) ... die ik u schenk in ruil voor wat ik u nu ga vragen...
MOLIERE (ALS GUIBOURG) Vraag dan!
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Dat zijn genegenheid voor mij zou blijven bestaan! Dat ik geëerd zou worden door prinsen en prinsessen! Dat mij niets zou ontzegd worden van wat ik hem verzoek!
COLOMBA (ALS LA VOISIN) Prinsen van de hel! Oefen dan uw macht uit op de koningen der aarde!
MOLIÈRE LEGT ZIJN VERMOMMING VAN GUIBOURG AF EN NEEMT ZIJN PLAATS BIJ HET OPSTAPJE WEER IN, COLOMBA SNELT AF MET MEDENEMING VAN HET HOOFD VAN DE LAPPENPOP EN DE POP ZELF, COLOMBINA FATSOENEERT HAAR KLEREN ENIGSZINS EN GAAT WEER AAN DE TAFEL ZITTEN TEGENOVER PANTALONE. ONDERTUSSEN:
DOTTORE (LEEST) ‘En telkens werden mijn aanroepingen gevolgd door een periode van hernieuwde aanbidding door de koning...’
PANTALONE (ALS NICOLAS) Is het niet zo, madame, dat de koning uiteindelijk definitief genoeg kreeg van u? O ja, u had zijn kinderen gebaard, maar die had hij uiteraard nooit te zien gekregen. Daar had la Voisin wel raad mee geweten...
DOTTORE ‘Plotseling vergewiste ik mij ervan zevenendertig te zijn en niet langer in topvorm te verkeren. Ik woog bij benadering negentig kilo.’
COLOMBINA (ALS MONTESPAN - ZACHT) Hij zocht een nieuwe maîtresse en hij vond er ook één in de gedaante van mademoiselle de Fontanges...
PANTALONE (ALS NICOLAS) En uw liefde verkeerde in haat?
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Oh wat haatte ik hen!
PANTALONE (ALS NICOLAS) U probeerde Zijne Majesteit en zijn verse mademoiselle zelfs te vermoorden met behulp van een nieuwe reeks zwarte missen!
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Maar toen verscheen u ten tonele, commissaris...
PANTALONE (ALS NICOLAS) Ik heb la Voisin gevangen gezet. Niet vanwege die zwarte missen, maar als giftmengster...
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Haar verklaringen werden ongetwijfeld afgedwongen met behulp van foltering, maar ik ben niet bang, commissaris.
PANTALONE (ALS NICOLAS) We hebben in haar kasten en ovens kinderlijkjes gevonden en destillaten van bloed en ingewanden. Zij gaat naar de brandstapel.
COLOMBINA (ALS MONTESPAN) Oh nee... Ik ben niet bang... Want ik word beschermd door hém... De Zonnekoning! Door de liefde die hij ooit voor mij gekoesterd heeft! Zijn trots zal hem ervan weerhouden mij in het openbaar in ongenade te laten vallen...
PANTALONE (ALS NICOLAS) Het is waar... Zijne Majesteit wenst u onder vier ogen te confronteren met uw wandaden...
TERWIJL COLOMBINA EN PANTALONE IN EEN FREEZE GAAN:
DOTTORE (LEEST) Vervolgd werd ze niet, de markiezin de Montespan. De koning drong er persoonlijk bij de commissieleden van de Chambre Ardente op aan komaf te maken met die afschuwelijke handel in vergiften. Ze moesten rechtspreken zonder onderscheid te maken in rang, geslacht of persoon.
MOLIERE Maar in oktober 1680 gaf hij de opdracht bepaald bewijsmateriaal uit de dossiers te verwijderen. De zittingen van de Chambre Ardente werden opgeschort. En de reden daarvoor lag voor de hand... Het schandaal mocht de Zonnekoning niet nog meer in opspraak brengen dan het al had gedaan. De onthullingen van Nicolas de la Reynie waren te schokkend en het voor de buitenwereld zo hoogstaande hof van Versailles kon toch niet aan de kaak gesteld worden als een verdorven en godslasterlijke omgeving?
DOTTORE (LEEST) De Zonnekoning zelf verbrandde alle documenten die betrekking hadden op het schandaal, maar de persoonlijke aantekeningen van Nicolas de la Reynie bleven bewaard... Daarin staat ook te lezen dat Lodewijk XIV de markiezin de Montespan nog jarenlang dagelijks bleef opzoeken om roddels te vermijden, die niet alleen hém, maar ook haar in opspraak zouden hebben gebracht. Wat er bij die ontmoetingen tussen de Zonnekoning en zijn voormalige maîtresse voorviel, is voor de geschiedenis evenwel een raadsel gebleven...
TERWIJL HET LICHT OP DE KERKER (MET COLOMBINA EN PANTALONE) LANGZAAM UITGAAT, DOTTORE ZIJN DIK BOEK DICHTKLAPT, EN ER SAMEN MET ZIJN TAFELTJE EN STOELTJE IN DE COULISSEN MEE VERDWIJNT, EN ER EEN VOLGSPOT OP MOLIÈRE KOMT TE STAAN:
MOLIERE Door een stom toeval kwam de afgrijselijke Lully achter de gruwelijke ceremonies van la Montespan met la Voisin en de sinistere abt Guibourg... En aangezien ik verondersteld werd de auteur te zijn, of op zijn minst deel uit te maken van het schrijverscollectief dat ‘Le Livre Abominable’ had geredigeerd, laat het vervolg zich raden... Best mogelijk dat ik, door een stom toeval, net als Lulletje Rozenwater, achter de gruwelijke ceremonies van la Montespan met la Voisin en de sinistere abt Guibourg was gekomen... Best mogelijk dat ik, in navolging van ‘Le Livre Abominable’ in het geheim aan een toneelstuk werkte dat de draak zou steken met la Montespan en met Zijne Majesteit, en dat de duivelse zwarte kunsten die aan het hof werden bedreven aan de kaak zou stellen... Als het Lulletje Rozenwater Zijne Majesteit nu in het oor fluisterde wat commissaris de la Reynie pas jaren later zou ontdekken, en als hij daaraan de lasterlijke aantijging zou toevoegen dat ik, Molière, aan een stuk werkte over de occulte praktijken van la Montespan, dan kón ik niet anders dan door Le Roi Soleil ten strengste gestraft worden voor mijn trouweloosheid... Stelt u het zich voor, doorluchtige dames en hooggeachte heren: Jean-Baptiste Molière - de favoriet van Zijne Majesteit, die hem in het verleden zoveel verdorven pleziertjes had geschonken! - zou in ongenade vallen en noodgedwongen plaats ruimen voor het Lulletje Rozenwater en zijn lullige vriendjes...
MOLIÈRE BEGEEFT ZICH NAAR DE KERKER, GRIJPT ZIJN MASKER EN ZET HET OP.
MOLIERE En zo ís het ook gebeurd... En pas nadàt het gebeurd was, ben ik langzaam maar zeker beginnen te beseffen wàt er precies gebeurd moest zijn... Maar toen was het natuurlijk al veel te laat geworden om nog te handelen... Toen was ik al de Man met het Masker geworden...
MOLIÈRE GAAT OP ZIJN BED ZITTEN - DAN LIGGEN.
MOLIERE Want een Zonnekoning is het aan zijn goddelijke status verplicht op een afgrijselijke wijze wraak te nemen op wie hem op een afschuwelijke manier zou hebben bedrogen... En het moment waarop de goddelijke toorn, de koninklijke wraak in alle hevigheid op mijn nederige hoofd neerdaalde, kon niet beter gekozen zijn... Een opvoering van ‘Le Malade Imaginaire’, in februari van het jaar 1673, terwijl la Montespan nog poedelnaakt op het altaar lag van de sinistere abt Guibourg...
BLACK OUT. MUZIEK VAN LULLY...
MOLIERE Verdoemde, vervloekte Lully!...
MAAKT DE OVERGANG NAAR:
VIJFDE TAFEREEL
DE MUZIEK VAN LULLY STERFT UIT EN HET LICHT GAAT AAN OP DE KERKER EN HET VOORTONEEL. DOTTORE, ALS DE JONGE ACTEUR BARON, ZIT TE LEZEN AAN DE TAFEL IN DE KERKER. ACHTER HEM - EEN HAND OP ZIJN SCHOUDER - STAAT COLOMBINA. ZIJ SPEELT VOOR DEZE GELEGENHEID DE ROL VAN ARMANDE.OP HET VOORTONEEL STAAT MOLIÈRE - WEER ZONDER MASKER - DIT TAFEREELTJE TE BEKIJKEN.
MOLIERE (WENDT ZICH TOT HET PUBLIEK, STELT DOTTORE/BARON EN COLOMBINA/ARMANDE VOOR) Mag ik u voorstellen, doorluchtige dames, hooggeachte heren... Mijn al te jonge echtgenote Armande - door sommigen ook ten onrechte mijn dochter genoemd -, voor de gelegenheid vorm gegeven door mijn lieftallige duifje Colombina...
COLOMBINA MAAKT EEN REVERENCE.
MOLIERE En haar minnaar... de even jonge acteur Baron, een wees, door mij van de straat opgeraapt, van nature en door de Heer groot en schoon geschapen en voor de rest begiftigd met één enkel groot talent: dat van komediant!
DOTTORE STAAT EVEN OM OP EEN HOOFSE BUIGING TE MAKEN.
MOLIERE (GRIJNST) U ziet... ik heb de combinatie zorgvuldig gekozen... Colombina-Dottore... Ik voel er namelijk weinig voor een tweede keer bedrogen te worden!
COLOMBINA Meester toch!
MOLIERE Mijn lieftallige echtgenote en haar even jonge minnaar maken zich zorgen over mij, is het niet?
DOTTORE (ALS BARON) Uw gezondheid, meer bepaald, laat te wensen over, mijn waarde Molière.
MOLIERE (GRIJNST) Misschien ben ik alleen maar... een ingebeelde zieke, mijn waarde Baron?
DOTTORE (ALS BARON) Pardon?
COLOMBINA (ALS ARMANDE) Hij bedoelt dat een schrijver, net als een acteur, zich voortdurend vanalles inbeeldt. Dat is zijn wérk.
DOTTORE (ALS BARON) O.
MOLIERE Maar alle gekheid op een stokje: in feite moet ik je vaststelling beamen, Baron. Ik voel mij inderdaad al een hele tijd niet zo best. Later, na mijn dood, zal men fluisteren dat ik de afgelopen dagen stilaan vergiftigd werd, geloof ik: stukje bij beetje, brokje na brokje, slokje op slokje.
COLOMBINA & DOTTORE (ALS ARMANDE & BARON) Oh!!!
MOLIERE O maar niet door jou hoor, mijn lieftallige echtgenote! En evenmin door je aanminnige minnaar! Néé... Het zijn de geheim agenten van het Lulletje Rozenwater en zijn devote trawanten die hier de hand in hebben, ik voel het. Stilaan bereiden ze mij voor op mijn definitieve afscheid van de scène, en van het publiek. Een afscheid dat - zo vriendelijk zijn ze wel - een groot komediant waardig zal zijn. Vanuit de coulissen hoor ik ze fluisteren, in de zaal, avond na avond, terwijl ik telkens weer hetzelfde typetje neerzet, dat van de ingebeelde zieke...
TERWIJL MOLIÈRE DE INGEBEELDE ZIEKE SPEELT, EN OVER HET PODIUM STROMPELT, GRIJPEND NAAR ZIJN RUG, ZIJN HART, ENZOVOORT:
COLOMBINA (FLUISTERT) Doodziek, die Molière...
DOTTORE (FLUISTERT) En toch blijft hij maar doorgaan hé?
COLOMBINA Avond na avond, de ingebeelde zieke...
DOTTORE Komedianten nietwaar, het is zeer zeker een ras apart...
COLOMBINA Maar waarlijk... Lang kan hij dat toch niet meer volhouden?
DOTTORE Nee... Straks gaat de grote en onverdroten voortspelende ingebeelde zieke definitief de pijp uit, je zult wel zien...
MOLIERE Hun moment van glorie breekt aan, heel toepasselijk, op de scène, terwijl ik mij in de rol van Argan afvraag of er dan werkelijk geen enkel gevaar aan verbonden is, als ik voor de aardigheid eens zou laten uitschijnen dat ik dood ben. Ik spreek dat eigenhandig geschreven zinnetje ook die avond uit en word prompt onwel. Ik verlies het bewustzijn...
HIJ VERLIEST HET BEWUSTZIJN EN TERWIJL DOTTORE EN COLOMBINA HEM NAAR HET BED DRAGEN EN DAAROP NEERLEGGEN:
MOLIERE Men brengt mij naar huis en daar blaas ik mijn laatste adem uit.
DOTTORE (ALS BARON) Nu ja, lààtste...
MOLIERE Baron en Armande - ah Armande, altijd weer Armande! - zitten ook in het complot.
COLOMBINA (ALS ARMANDE) We zijn gezwicht voor een beurs louis d’or.
DOTTORE (ALS BARON) Voor de druk die op ons werd uitgeoefend.
COLOMBINA (ALS ARMANDE) Voor de verboden liefde die wij voor elkaar koesteren.
DOTTORE (ALS BARON) Of voor een combinatie van al deze factoren.
MOLIERE Mij vergiftigen...
DOTTORE (ALS BARON) Nee!
COLOMBINA (ALS ARMANDE) Zo ver zijn we niet gegaan!
MOLIERE Ze hebben mijn hemd niet gedrenkt in arsenicum, maar ze hebben wel één en ander mooie toegedekt en de lippen stijf op elkaar geperst, het kan niet anders.
TERWIJL MOLIERE NAAR VOOR KOMT EN DE ANDERE TWEE ACHTERLAAT BIJ HET BED:
MOLIERE Haastig...
COLOMBINA (ALS ARMANDE) Snel! Snel!
MOLIERE ... wordt een afgepeigerd lichaam...
DOTTORE (ALS BARON) Niet het zijne!
MOLIERE ... ter aarde besteld.
COLOMBINA (ALS ARMANDE) In ongewijde grond!
MOLIERE Alsof het waarlijk ik ben die dood is gevallen...
DOTTORE (ALS BARON) De grote libertijn!
COLOMBINA (ALS ARMANDE) Vrijdenker!
DOTTORE (ALS BARON) Komediant!
MOLIERE Maar ik lééf nog, waarde vrienden, en ik ontwaak uit een vreemde koortsachtige sluimer, uit een diepe bewusteloosheid, uit een nachtmerrie-achtige halfslaap in een kerker in Pignerol, als de Man met het Masker...
HIJ ZET HET MASKER OP. DOTTORE VOEGT ZICH BIJ HEM.
DOTTORE De rest is geschiedenis... De Man met het Masker, alias Jean-Baptiste Molière, de beroemdste toneeldichter en komediant van zijn tijd, wordt op transport gesteld naar Exiles, en later naar Sainte-Marguerite, en nog later naar de Bastille, in Parijs.
MOLIERE En nu vraag ik u... Welke straf is toepasselijker voor een schrijver en een komediant dan, nog bij zijn leven, beroofd te worden van het leven?
TERWIJL COLOMBINA ZICH BIJ HEM VOEGT:
COLOMBINA Welke straf is gruwelijker voor een schrijver en een komediant dan tot zijn laatste snik beroofd te worden van wat zin en vorm geeft aan zijn leven, namelijk: zijn publiek?
TERWIJL COLOMBA ZICH BIJ HEM VOEGT:
COLOMBA Neem een schrijver zijn identiteit af, beroof een komediant van zijn gezicht... en wat stelt hij nog voor?
TERWIJL PANTALONE ZICH BIJ HEM VOEGT:
PANTALONE Wat onderscheidt hem dan nog van een hoopje stof en asse dat op de wind verloren waait?
MOLIERE Zo wilde het de wraak van de verdoemde, van de vervloekte Zonnekoning & Zijn Koninklijk Gevolg, die zijn Koninklijk Gevoeg deed op mijn arme kop van komediant: dat ik nog meer dan dertig jaar lang zou verbannen worden naar de schaduwen, naar de coulissen van de geschiedenis, eenzaam opgesloten in gevangenissen die speciaal voor mij zijn ingericht, het gezicht verborgen achter een masker van zwart fluweel... Opdat nooit zou uitlekken dat de grote Molière nog leeft en een stuk heeft geschreven... néé, een stuk zoù hebben geschreven... waarin hij de uitspattingen van de markiezin en haar koning zoet als honing aan de kaak stelt en er de draad mee steekt!...
ER WEERKLINKT MUZIEK VAN LULLY, STEEDS LUIDER.
MOLIERE ‘Is er dan werkelijk geen gevaar aan verbonden... te laten uitschijnen dat je dood bent?’ - ‘Nee, nee... Welk gevaar zou daaraan verbonden zijn?’... Verdoemde, vervloekte Lully!
HIJ MAAKT EEN SCHERP HANDGEBAAR EN DE MUZIEK BREEKT ABRUPT AF. MOLIERE GAAT OP ZIJN BED LIGGEN, EN LIGT DAAR NU ALS OPGEBAARD. DE ANDEREN SCHAREN ZICH ROND ZIJN BED. HET LICHT DIMT.
COLOMBINA Omstreeks tien uur, op die kille novemberavond in het jaar 1703, is hij overleden, de Man met het Masker.
COLOMBA Was hij wérkelijk Jean-Baptiste Molière?
COLOMBINA Ik weet het niet. Ik weet alleen dat hij - waarlijk en waarachtig - een schrijver was, en een komediant.
PANTALONE Ooit sprak hij over het toneel als over ‘de kunst van de illusie’, waarin een schijnwerkelijkheid echter lijkt te worden dan de ware werkelijkheid.
DOTTORE Is het niet precies het vak van de komediant en van de schrijver zich in te beelden dat ze iemand anders zijn en hun publiek, hoe klein ook, voor de duur van een verhaal, te laten geloven in een waarheid die achteraf volkomen verzonnen blijkt te zijn?
PANTALONE Ligt daarin niet hun talent en hun grootste genoegen?
COLOMBINA Hebben wij niet eenzelfde opwinding ervaren?
DOTTORE Met al mijn kennis van de medicijnen kon ik alleen nog vaststellen dat ik niets meer voor mijn patient kon doen.
PANTALONE Nog diezelfde nacht hebben Pantalone en ik in de Bastille alle sporen verwijderd die aan de Oude Gevangene konden herinneren.
DOTTORE Zijn meubels en al zijn andere spullen hebben we vernietigd, de muren van zijn cel hebben we opnieuw bepleisterd, zijn weinige persoonlijke bezittingen hebben we verbrand.
PANTALONE Orders van monsieur de Saint-Mars...
COLOMBA Daarna zijn we met z’n allen op de vlucht geslagen voor Capitano...
COLOMBINA Capitano wist dat we te veel wisten.
COLOMBA We wilden niet het risico lopen te eindigen in de Seine, met een dolk in onze ribbenkast.
PANTALONE De keel afgesneden.
DOTTORE Of in een hemd, gedrenkt in arsenicum.
COLOMBINA En ik heb een nieuwe Arlecchino gevonden.
COLOMBA Nee, ik!
COLOMBINA Ik!
DOTTORE Enfin, wíj!
MOLIÈRE KOMT UIT ZIJN BED, MASKER AF. HET LICHT WORDT WEER STERKER.
MOLIERE En samen trekken wij nu de wereld rond, dames en heren, als de Komedianten van de Bastille!
PANTALONE Met een stuk dat misschien werd geschreven door niemand minder dan de grote Molière!
MOLIÈRE BUIGT.
DOTTORE Postuum en speciaal voor ons!
PANTALONE En dat hij in voorkomend geval ook nog heeft geregisseerd!
COLOMBA En waarin hij de hoofdrol vertolkte zoals alleen komedianten van zijn kaliber dat kunnen!
COLOMBINA Wat bedoel je dààr nu weer mee?
COLOMBA Waarmee?
COLOMBINA Met dat kaliber!
MOLIERE Wij hopen ten zeerste dat u, doorluchtige dames en hooggeachte heren, van onze voorstelling genoten hebt...
COLOMBINA ... die wij zoals altijd opdragen aan de man van wie het lijk enkele dagen na onze vlucht uit de Bastille onder een valse naam werd begraven op het kerkhof van Saint-Paul...
COLOMBA ... zoals in het verhaal van de Man met het Masker ook ooit een lijk onder een valse naam werd begraven, in ongewijde grond, als Jean-Baptiste Molière, de grootste toneeldichter en komediant van zijn tijd...
ALLEN Amen!
ALLEN BUIGEN EN GROETEN HET PUBLIEK.
EINDE.
